Als risico’s viraal gaan – welke wereld na corona ?

Auteur: Manu Steens

In mijn zoektocht naar inzichten over onze toekomstige post-pandemie kwam ik een meeslepende Nederlandse publicatie tegen met de titel ‘Als risico’s viraal gaan – Welke wereld na corona?’. Het duikt in de ‘wanneer risico’s viraal gaan na corona’ en biedt perspectieven op hoe onze samenleving kan navigeren en bloeien in de nasleep van de COVID-19-crisis. De thema’s die daarin worden onderzocht zijn van cruciaal belang voor iedereen die geïnteresseerd is in het begrijpen van de transformaties die we ondergaan en hoe we er sterker uit kunnen komen.

De auteur onderstreept het belang van onze beslissingen in de nasleep van Corona en benadrukt de cruciale rol van beleid voor een betere toekomst. In “Als risico’s viraal gaan – welke wereld na corona” legt de auteur de nadruk op de kritiek op het terugkeren naar eerdere normen. De pandemie legt de valkuilen van eenzijdige mondialisering bloot en dwingt ons onze benadering van klimaatrisico’s en andere uitdagingen van de 21e eeuw te heroverwegen. De tekst onderzoekt het potentieel voor maatschappelijke veranderingen na de lockdown, waarbij men de vraag stelt of individuen zich zullen aanpassen aan nieuw gedrag of zullen proberen terug te keren naar de status quo van vóór de pandemie. Deze verkenning is van cruciaal belang voor het begrijpen van de transformatieve kansen in de ‘Wereld na Corona’, en dringt aan op een herevaluatie van onze mondiale en ecologische strategieën.

Voortbouwen op Ulrich Beck

Na een stukje recente geschiedenis, die volgens sommigen voorspelbaar was, maar volgens anderen niet, keert het verhaal terug naar een oude liefde: het kader van de risicomaatschappij van Ulrich Beck: “Risikogesellschaft. Auf dem Weg in eine andere Moderne”. Zijn denkkaders helpen om op zoek te gaan naar achterliggende oorzaken en de crisis te begrijpen. Hij ziet risicomaatschappijen als “die samenlevingen die worden geconfronteerd met de uitdagingen als gevolg van de zelf gecreëerde – en eerst verborgen – mogelijkheid om al het leven op aarde te vernietigen”.

Voortbouwend op Beck analyseert Geldof in zijn boek “Onzekerheid. Over leven in de risicomaatschappij” de overgang naar de mondiale risicomaatschappij adhv 4 grote assen:

• Risico’s domineren steeds meer persoonlijke, maatschappelijke en politieke agenda’s.
• De sociale strijd verschuift steeds meer van een verdeling van rijkdom naar een verdeling van risico’s.
• De maatschappelijke structuren van de 20^ste eeuw passen niet bij de huidige risico’s.
• Risico’s gaan steeds meer voorbij aan grenzen van naties en staten en worden mondialer.

Risico-enscenering in een virale wereld: strategieën voor de nasleep van Corona

Daarbij is het begrip van risico-enscenering belangrijk. Er is een vervaging van objectief meetbare risico’s vs de subjectief, cultureel bepaalde waarneming van die risico’s. Dit laatste is de perceptie van de risico’s door experten, politici, de media en de bevolking. Risicodefinitie wordt daarbij een machtsstrijd tussen de actoren vanuit hun verschillende posities. Met onderschatting, ernstig nemen of overschatting van de risico’s als gevolg.

Lessen uit de coronacrisis: belangrijke inzichten voor toekomstige risico’s identificeren

Enkele zaken die me bijbleven uit dit essay zijn volgende lessons identified:

• Risico’s analyseren betekent ook de werking van de instituties in onze samenleving analyseren. In het geval van corona zijn dit o.a. gezondheidssystemen en -organisaties, nationaal en internationaal.
• Mobiliteit maakt ons kwetsbaar, niet alleen voor ziektes. Ook via de fossiele brandstoffen om energie op te wekken ook voor het klimaat.
• We zijn als “rijke landen” enorm afhankelijk van “arme landen” door groeiende globalisering.
• Het huidige systeem om zich te verzekeren tegen risico’s is achterhaald. Sommige risico’s worden onberekenbaar, dus niet meer compenseerbaar en onverzekerbaar.
• Mondiale risico’s worden onbegrensd in ruimte en tijd.
• Het besef groeit – vrij laat – bij zowel politici als bij de bevolking, dat niets doen geen optie meer is. Bij klimaatrisico’s duurde het twee decennia voor er enig gevoel van dringendheid kwam. We plaatsen ze steeds achteruit voor schijnbaar dringendere zaken. En voor de belangen van vervuilende sectoren.
• Het blijft dus uitkijken naar het moment waarop samenlevingen eensgezind maatregelen treffen die een aantal bepaalde risico’s beperken of vermijden.
• Het risico op nieuwe pandemieën zal nooit helemaal verdwijnen.
• Het kan nuttig zijn om te bepalen hoe globalisering zich mag ontwikkelen in de toekomst. En hoe niet, wegens te risicovol.
• Met risico’s zijn er drie dingen die we teveel doen. Ze onder de mat schuiven (negeren), outsourcen naar andere landen met minder strenge regels, en doorschuiven naar volgende generaties.
• De coronacrisis moet een blikopener zijn om op een veel meer verantwoorde manier om te gaan met risico’s en uitdagingen voor de mensheid in de 21^ste eeuw.
• We moeten ons afvragen wat de coronacrisis betekent voor andere cruciale risico’s die we het hoofd moeten bieden. Zoals de vluchtelingen crisis, de klimaatcrisis, de economische recessie die corona uitlokt via reeds genomen maatregelen, het optreden van opgelegde eenzaamheid, het vraagstuk hoe toerisme kan heropleven, hoe de horeca kan doorstarten, … en hoe dit kan overleven in een nieuw normaal.
• De pandemie heeft met de ongekende snelheid waarmee de lock-down hoofdzakelijk werd nageleefd, aangetoond dat de maatschappij maakbaar is. De mensheid is wél capabel om alle neuzen in dezelfde richting te zetten. Daarmee is aangetoond dat de impotentie van de maakbaarheid van de maatschappij een fabel is.
• In de coronacrisis creëerden we (tijdelijk) herstel van de positie van wetenschappers en experten in de samenleving. Bij de klimaatcrisis gebeurt dit maar moeizaam.
• Naast gezondheidsimpact is ook een oog nodig voor de maatschappelijke impact. Eigenlijk is er een 360° blik nodig.
• De afbouw van de lock-down maatregelen is complexer dan de opbouw ervan.
• Welke lessen trekken we uit deze crisis? Zetten we de kostprijzen van subsidies aan bedrijfswagens en de aankoop en onderhoud van F35-gevechtsvliegtuigen af tegen investeringen in onze gezondheidszorg? In welke ‘oorlog’ investeren we het best?
• Er waren lang chronische tekorten aan beschermingsmiddelen, aan testkits, aan testers, en labo-capaciteit. Dit maakte de maatschappij kwetsbaar, vooral ziekenhuizen en woonzorgcentra.
• Het coronavirus is niet democratisch: er waren duidelijke risicogroepen, waaronder ook de armen. Ook: wat doen we nu corona een ongezien aantal mensen in armoede drijft?
• De verregaande maatregelen tegen corona nu konden alleen maar door dit als belangrijker te beschouwen dan alle andere risico’s. Dit creëert een tunnelvisie als deel van de corona-enscenering. In 2008 kegelde de bankencrisis het momentum van het klimaatbeleid omver. Nu dreigt opnieuw hetzelfde te gebeuren. We verspelen dus tijd om andere, schijnbaar minder urgente, risico’s aan te pakken…
• Deze eenzijdige aanpak (geïsoleerde aanpak van de risico’s) zal nefaste gevolgen hebben in samenloop met andere risico’s.
  • Alle risico’s moeten we als urgent bezien.
  • Koppel de economische relance maatregelen van de coronacrisis aan de klimaatmaatregelen.
• We zagen in de coronacrisis ook dat de pandemie een aantal economische ketens volgde:
  • Toerisme
  • Productieketens
  • …
• We zijn echter afhankelijk van net die productieketens om de strijd aan te gaan met de pandemie. Bijv. de mondmaskers uit China.
• Solidariteit staat blijkbaar haaks op de vrije markt: de hoogst biedende spelers, alsook de minst morele, haalden de bovenhand.
• Bij grootschalige crisissen treden strategieën in werking waarbij mensen en bedrijven de crisis gebruiken om beleid te voeren dat systematisch voor meer ongelijkheid zorgt.
• Door vernietigen van ecosystemen komen we steeds meer in contact met dieren die we uit hun habitat drijven. Daardoor creëren we steeds meer nieuwe ideale omstandigheden voor zoönosen en epidemieën.
• Leren omgaan met crisissen vereist een dubbele beweging: risico’s toestaan maar ernstig nemen om ze te kunnen voorkomen of mitigeren.
• Ook het terug op gang trekken van de maatschappij uit de lock-down vereiste het nemen van risico’s of het vermijden ervan.
• Er heerst een complexiteit van wicked problems die op elkaar ingrijpen. Om geen nieuwe risico’s en crisissen daarmee uit te lokken als we een crisismaatregel nemen, moeten we leren omgaan met die complexiteit.
• Om naar een andere normaliteit te kunnen gaan zijn alvast twee zaken zeer belangrijk: leiderschap en wetenschap. Deze lijden echter onder populisme. Er zijn echter ook maakbaarheid en veerkracht in de maatschappij.
• De vraag was niet alleen of en hoe we de samenleving en economie heropstarten. Maar vooral ook hoe dat die er in het nieuwe normaal moesten uitzien.
• De lock-down heeft ook duidelijk gemaakt welke beroepen er toe doen in onze maatschappij. Vele daarvan zijn niet goed betaald.