Wat is de toekomst van de toeleveringsketen? Een vraag die daaruit volgt voor de maatschappij: is er een toekomst te vinden in de toeleveringsketen?
De toeleveringsketen is aan het veranderen. Ze maakt reeds gebruik van een aantal nieuwe strategieën en nieuwe technieken. Ik rafel de toekomsten uit aan de hand van een letterwoord: STEEPLD. Dit staat voor Sociaal/Maatschappelijk-Technisch-Economisch-Environment (Milieu)-Politiek-Legaal (Juridisch)-Demografisch. | In deze bijdrage geef ik mijn eigen mening, niet die van enige organisatie. |
Wat is de toekomst van de toeleveringsketen?
Toekomsten zijn onzeker. Twee onzekerheden die samen vier toekomsten schetsen zijn:
- Kruist de toeleveringsketen zich met geautomatiseerde voertuigen of nog niet?
- Voor kleine pakjes thuis
- Voor grote leveringen aan magazijnen
- Voor doorsnee leveringen aan winkels?
- Gaat de buurtwinkel er uit ten voordele van grootwarenhuizen en malls?
Dit bespreek ik met STEEPLD.
Inhoud
Welke toekomstige werelden hebben we?
Context
De toeleveringsketen wijzigt op hoog ritme en iedereen kan het al zien en voelen. Kleine pakjes worden aan huis geleverd door bezorgers. Voor de prijs van de levering kan je het niet gaan afhalen in een winkel die 2 km verderop gelegen is. Ben je niet thuis? Geen probleem, dan proberen ze het bij de buren of worden de goederen op het eind van de dag gedumpt in een afhaalpunt. De bestelling is nu vaak rechtstreeks op het internet, en daarmee kan veel meer op maat van de eindklant. Is de bestelling niet ok of bevalt het product toch niet? Geen probleem, je kan het vaak kosteloos terugsturen.
Die wereld is ook nu nog steeds in evolutie. En het gaat steeds harder. Ik kies deze twee onzekerheden, omdat we op deze twee punten reeds in een overgangssituatie zitten, maar het voor mij nog niet zeker is.
Eerste onzekerheid: Kruist de toeleveringsketen zich met geautomatiseerde voertuigen of nog niet?
In een eerder artikel sprak ik reeds over geautomatiseerd vervoer en gradaties daarvan. (https://emannuel.nl/evolutie-van-autos-en-maatschappij-wat-vertelt-foresight-ons/) In de nieuwsberichten horen we soms over geautomatiseerd vrachtvervoer, vooral wanneer er iets ergs gebeurde, zoals een ongeval. Maar is dat de enige modernisering die ons wacht? Wat gebeurt er met de wereld zoals we die kennen, als deze trend zich doorzet? Of als deze zich niet doorzet? In het onderstaande focus ik meer op vervoer over de weg dan het spoor, het luchtruim of de waterwegen. (Vanwege het feit dat ik deze onzekerheid kruis met de toekomst van detailwinkels.) Deze andere transportmodi zijn echter ook niet ongevoelig voor automatisatie op termijn.
Tweede onzekerheid: Gaat de buurtwinkel er uit ten voordele van grootwarenhuizen en malls?
Deze bewering hoor je soms in de steden. Centralisatie en vergroten is een antwoord om te overleven zegt men. Maar is dit het enige antwoord en kan de buurtwinkel overleven in een wereld waar mensen steeds meer online shoppen en men deze goederen aan huis levert?
Volgens sommigen zijn steeds meer mensen op zoek naar persoonlijkheid. Ze willen naast boodschappen doen ook een ervaring hebben. Op die manier zoeken ze enige aangename zingeving. Buurtwinkels kunnen hieraan bijdragen door bijvoorbeeld een persoonlijke service te bieden, unieke producten aan te bieden of een gezellige sfeer te creëren.
Willen jonge mensen zich steeds meer verbonden voelen met de bedrijven waar ze zaken mee doen? Buurtwinkels kunnen hieraan bijdragen. Bijvoorbeeld door een persoonlijke service te bieden. Door hen bij naam te kennen, of door persoonlijk advies te geven over geschiktheid van producten. Ook kunnen ze gemakkelijker dan grootwarenhuizen unieke producten aan bieden op maat van de klant. Dit is een uniek en memorabele meerwaarde. Maar men ziet in sommige steden nu reeds meer leegstand van winkels. Wat betekent die evolutie voor de wereld zoals we die kennen?
Ze willen in mijn opinie enkel een ervaring hebben op het moment dat ze er de tijd voor willen maken of wanneer het echt nodig is. Anders is online shoppen, of een grote winkel die alles lijkt te hebben wel handig. Nieuwe transportmethoden om de goederen te leveren zijn dan welkom. Of toch niet?
De vier werelden

Modern Times:
Sociaal-maatschappelijke argumenten :
Nieuwe generaties zoeken steeds meer naar gemak. Ze willen hun boodschappen doen vanuit hun huis of vanop het werk, en ze willen dat in een handomdraai gaat. Daarbij geldt dat er steeds meer generaties komen die met het internet opgegroeid zijn.
In de huidige maatschappij zijn ze steeds meer tijdsbewust hebben zij steeds minder tijd om lang te winkelen. Het internet is voor dezen hiervoor ideaal. Ze hebben een laptop of smartphone, er is op internet een gigantisch aanbod dat ze met zoekwoorden snel kunnen doorlopen. Op die manier is het voor hen gemakkelijk om hun boodschappen te doen op die manier. Wanneer ze op de bus of trein zitten, of een auto delen of een pauze nemen. En elke zaak die zichzelf respecteert staat online winkelen toe.
Technische argumenten:
Drones, geautomatiseerde vrachtvervoer op de weg, kan dit ook met vrachtvervoer langs de waterwegen en door het luchtruim? Technisch hebben we sommige zaken wel, andere nog niet. Momenteel is volledig geautomatiseerd vrachtvervoer zijn eerste kinderstapjes aan het zetten. Met drones wordt steeds meer geëxperimenteerd in steeds meer vormen. Men heeft het dan over het leveren van pakjes, medisch transport van producten, organen en zelfs patiënten.
Deze doelstellingen eisen steeds meer zekerheid van de technische kant van het verhaal. Een zekerheid is dat een hele wereld van technische experten zijn hersens wijdt aan deze uitdagingen. De kans is dus zeer reëel dat die transporttechnieken er komen. Wanneer is nog steeds niet zeker. Daartoe staat veel concurrentie binnen de rode oceaan van de voertuigmarkten een nog grotere samenwerking in de weg die een exponentiële realisatiesnelheid van deze technieken zou kunnen veroorzaken.
Economische argumenten:
Bij die technieken en winkelwerking zijn ook economische factoren gemoeid. Een niet te onderschatten factor van de ontwikkeling van deze vele vormen van modern vrachtvervoer is de gigantische werkgelegenheid die dit met zich zal meebrengen. De toestellen vereisen grondstoffen, halffabricaten, gespecialiseerde arbeiders, gespecialiseerde onderhoudstechniekers, leveranciers van de eindproducten met hun verkooppunten (of online) of reclamelocaties en hun administratie, en de verwerkingscyclus op het einde van de levensduur van de producten. De ontwikkelde producten leveren tevens jobs van mensen die ermee moeten werken. Al is het misschien niet meer het besturen van de voertuigen.
Tevens zal deze manier van transport een eigen veiligheidssysteem tegen misbruik moeten hebben. Ik vermoed dat vooral bij geautomatiseerde leveringen aan huis mogelijkheden van misbruik kunnen ontstaan, door terroristen. Dit brengt op zijn beurt weer jobs mee in cybersecurity, moderne politiepraktijken en dergelijke meer.
De halve praktijk van de toeleveringsketen wordt georiënteerd naar aan huis leveringen in plaats van aan de buurtwinkels, die in deze wereld fel verminderden. De Malls en grootwarenhuizen blijven bestaan, omdat ze steeds vaker buiten de steden komen te liggen en daardoor bereikbaar worden voor geautomatiseerde vrachtwagens. Een ander mogelijk economisch gevolg is dat webwinkels nog meer kunnen boomen.
Door het verdwijnen van steeds meer detailwinkels, zal een grote groep winkelbedienden belanden in de werkeloosheid, vermits de grootwarenhuizen en Malls kunnen besparen op winkelbedienden ten opzichte van winkels in de stad.
Milieu argumenten
Doordat verkooppunten vaker buiten de steden komen te liggen, is er minder luchtvervuiling met fijn stof in de steden. Om deze bewering te kunnen aantonen zal het nodig zijn om het aantal doden door fijn stof gedurende meerdere decennia te volgen in heel Europa. Enerzijds omdat dit de populatie van de statistiek gevoelig verhoogt, anderzijds omdat dit effect zich naar mijn vermoeden traag zal opbouwen. Een mogelijke extra ondersteuning hiervan is dat aan huis bestellingen gebeuren met elektrisch transport of transport op basis van waterstof, en gebruik kan maken van ophaalpunten, zoals de Post er een is.
Politieke argumenten
De politiek in de EU en eigenlijk overal waar geautomatiseerd transport een feit wordt, zal moeten inzetten op een totaal nieuw type wetgeving voor deze ingrijpende nieuwe technische toepassing. Vooral lobbywerk van de verzekeringen is te verwachten. Wellicht is het sluitend maken van dergelijke wetgeving door de politiek onmogelijk, en zal er ofwel pragmatische wetgeving moeten gecreëerd worden, of de politiek kan eisen dat de menselijke factor in geautomatiseerd transport nooit helemaal uitgesloten mag worden. Met andere woorden, dat een chauffeur steeds in een vrachtwagen moet kunnen plaatsnemen. De transportfirma die dan de beslissing neemt dit niet toe te passen kan dan steeds ter verantwoording geroepen worden door de rechtspraak. Het is immers aan de politiek om aan de rechtspraak tools te geven waarmee deze uitspraken kan doen.
Juridische argumenten
Verzekeringen hebben ook aardig wat belangen bij de wetgeving en de toepassingen daarvan in de rechtspraak. Door een complexere toeleveringsketen van de hardware en software van de transportmiddelen, zal deze wetgeving exponentieel veel complexer zijn dan de huidige verkeerswetgeving. Hierdoor zal Artificiële Intelligentie in de rechtspraak mogelijk een van de belangrijkere tools worden.
Demografische argumenten
Momenteel is er war for talent. De uitdagingen om mensen te vinden die we kunnen scholen om de gespecialiseerde arbeid te doen zijn reëel. Die vinden we momenteel blijkbaar onvoldoende in de eigen regio’s. Dit kan betekenen, bij een toename van complexiteit van de taken en een dalende bevolkingsgroep van de eigen bodem, dat krachten moeten gevonden worden buiten de grenzen van de EU. Maar de politieke situatie is daar niet overal opportuun voor. Toch zal de toeleveringsketen over grenzen heen moeten kijken om de lacunes te vullen.
Een voorbeeld ervan is samenwerken over grenzen heen, zoals nu reeds een chirurg in India een operatie kan doen op een patiënt in Londen, over een beveiligde internetlijn. Of een helpdesk die zich bevindt in een ander land, met specifiek voor die taak opgeleide mensen. Zo kunnen werknemers in het buitenland bijvoorbeeld dispatchopdrachten opnemen over het internet mits men hen de goede tools aanreikt. Of bewakingsopdrachten via camera’s. Of zelfs security opdrachten overal waar een interventie geen fysieke aanwezigheid vereist. In een steeds meer globaliserende wereld zijn daarvoor dus mogelijkheden zonder noodzakelijkerwijze altijd migratie te vereisen.
Quasi Modern Times:
Sociaal-maatschappelijke argumenten :
Sommige mensen willen niet alleen maar boodschappen doen. Ze willen genieten van het winkelen. Buurtwinkels kunnen hieraan tegemoet komen met een gezellige sfeer of met activiteiten. Dit maakt het winkelen leuker en aantrekkelijker.
Een belangrijker argument lijkt me dat steeds meer mensen bezig zijn met hun gezondheid. Zo willen ze verse, gezonde voeding kopen, en ze willen weten waar die vandaan komt. Buurtwinkels bieden vaker verse en lokale (niet alleen qua voeding) producten aan. Daarbij komt dat dit vlotter kan doordat sommige transportopties gemakkelijker lokaal te organiseren zijn. Zoals met bestelwagens van de boer direct naar de buurtwinkel. Die kleinere bestelwagens manoeuvreren gemakkelijker in een stad dan camions die leveren aan grootwarenhuizen. Deze producten zijn vaak gezonder dan de geïmporteerde behandelde producten die in grootwarenhuizen of malls worden verkocht.
Technische argumenten:
Hierbij zal er in eerste instantie naar verhouding meer gemakkelijk manoeuvreerbare geautomatiseerde bestelwagens gebruikt moeten worden. In een bemande vrachtwagen zitten nu immers vaak goederen voor meer winkels en die worden correct geleverd door de chauffeur. Die chauffeur kan voorlopig ook nog beter manoeuvreren in kleine straatjes. Maar onderschat nooit de vindingrijkheid van de mens, op een dag zullen de algoritmen het winnen van de geschoolde mens. Dan blijft de bewaking van de goederen in de vrachtwagen tijdens de levering een punt. In een bestelwagen kan minder in, maar het is meer manoeuvreerbaar in smallere straatjes, en is minder gevaarlijk voor omstaanders. Het kan bij levering tussentijds gemakkelijker gesloten worden wat de veiligheid tegen diefstal bevordert. Bewakingsrobots ontwikkelen zou een optie kunnen zijn. Op termijn zou bij sommige winkels ook gemakkelijker op maat geleverd kunnen worden met drones, zoals bij apotheken. Verder zijn technische uitdagingen vergelijkbaar met de case ‘Modern Times’
Economische argumenten:
Werkgelegenheid die er bij komt is naast meer dispatching voor de vele ritten, mogelijks ook het bewaken van de goederen op afstand, met camera’s. Door dergelijke technische ontwikkelingen als bij de case ‘Modern Times’ op massale schaal te gebruiken voor detailhandel in de steden, zal ook het vertrouwen groeien in privaat gebruik van volautomatische transportmiddelen. Daardoor zal op termijn de prijs naar beneden gaan. Door het feit dat het micro milieu in de steden verbetert door minder overlijdens aan fijn stof, zal men na enkele decennia ook een kleine stijging van de economische activiteit waarnemen.
Door meer detailwinkels in de steden zal ook de vraag naar winkelbedienden hoog zijn en blijven.
Milieu argumenten
Door winkels in de steden optimaal te behouden, en met steeds minder auto’s in de stad toe te staan, zal de stadsbewoner meer moeten bewegen omwille van het winkelen. Daardoor zal algemene gezondheid van de stadsbewoners verbeteren. Dit heeft dan weer invloed op de (niet) economische activiteiten in de steden.
Door winkels in de steden te houden gaan de toevallige contacten tussen mensen toenemen. Mensen gaan elkaar kunnen tegenkomen. Dit is goed voor het sociale weefsel in de steden. Maar er kan ook meer wrijving zijn tussen mensen, al is dit vermoedelijk een minderheid.
Mits strenge snelheidsregels in de steden, zeker voor geautomatiseerd transport, wordt de stad veel leefbaarder. Dit zal wellicht een overgangsverschijnsel vertonen van mensen die met niet volledig geautomatiseerd transport rijden en geneigd zijn zich niet aan de regels te houden.
Politieke argumenten
Door winkels in de steden te houden brengt dit een aangepaste wetgeving met zich mee. Mogelijk moet de wetgever de bevoegdheden van het lokale bestuur herbekijken, om de situaties aan te pakken op maat van de stad en haar burgers.
Juridische argumenten
Wat als… er iets misloopt? Een bestelwagen brandt uit en veroorzaakt brand in een straat? Of er is een ongeval, al dan niet met gekwetsten? Gaan verzekeraars de schade snel vergoeden, of gaan ze het rekken? Een onderzoek is nodig in dergelijke gevallen, de vraag is door wie? Ook hiervoor kunnen er nieuwe types gerechtelijke expertise zich ontwikkelen.
Demografische argumenten
Ook in deze wereld is de war for talent realistisch. Een facet dat meer optreedt is de zoektocht naar winkelbedienden. Dit en andere werkgelegenheid kan jonge mensen naar de stad trekken. Of het woon-werkverkeer laten toenemen.
Verdere demografische argumenten zijn mogelijk in de zin van de case ‘Modern Times’.
De Mall buiten de stad:
Sociaal-maatschappelijke argumenten :
Een Mall buiten de stad heeft een aantal sociaal-maatschappelijke gevolgen. Daartoe behoren een betere toegankelijkheid voor privé-wagens, creatie van banen om meerdere niveaus en een economische stimulans in de omgeving, en vermindering van de verkeersdrukte in de stad omdat het winkelverkeer buiten de stad gebeurt. Maar ook is er het verlies van winkelmogelijkheden in de stad (wat nuttig is voor senioren in de stad) en globale verhoging van de algemene uitstoot van broeikasgassen door de uitlaat van wagens, zij het buiten de stad. Een Mall is ook moeilijker bereikbaar voor een bejaard publiek met het openbaar vervoer of met de fiets, tenzij het openbaar vervoer uitzonderlijk zijn best doet.
Technische argumenten:
Technische transportontwikkelingen blijven uit. Automatisatie van het transport sterft een stille dood of ontwikkelt zich veel trager dan verwacht. Technische en politieke problemen kunnen de technische ontwikkelingen vertragen. (Zie verder.)
Economische argumenten:
Mensen winkelen in centers die georganiseerd zijn op een optimale verkoop. Marketing zal zich daar op toespitsen. Vermits de Malls buiten de steden komen, zal het transport tweeledig zijn: privé transport en openbaar transport. Privé transport zal duur worden, maar staat mensen toe grote aankopen te doen. Dit spaart tijd uit, omdat het minder vaak nodig is dan. Openbaar vervoer verplicht senioren bijna tot kleinere aankopen, maar met een hoger frequenteren van de Malls. Daardoor kan het nuttig zijn om drank- of eetgelegenheden onder te brengen in de Malls.
Milieu argumenten
Op een windstille maar drukke winkeldag zal de luchtkwaliteit op de parkings buiten de steden minder goed zijn wegens meer fijn stof. Daarom zijn openluchtparkings aan te raden. Vanwege weersomstandigheden zal het opportuun zijn om het openbaar vervoer te laten doorrijden tot vlakbij de Malls.
Politieke argumenten
Politiek kan geautomatiseerd transport aanpakken als een gevaar in het kader van terreur: ook het terrorisme kan hier uitgebreid gebruik van maken, mits de controle van het voertuig vanop afstand kan gebeuren. Dit kan het aantal zelfmoordaanslagen verminderen, maar het aantal aanslagen gevoelig verhogen. Dit is een incentive om transport slechts gedeeltelijk te automatiseren. Politiek kan anderzijds ook vereisen dat een transportmiddel veilig tot stilstand kan gebracht worden door geautoriseerde partijen op kritische punten in het belang van de burgers, de stad of het land.
Juridische argumenten
Ook juridisch zijn er redenen om volledig geautomatiseerd vervoer niet te willen. Door de complexiteit van de verdeeldheid van verantwoordelijkheden wordt het quasi onmogelijk om bij ongevallen aan klassieke rechtspraak te doen waarbij een partij de schuldige is. Bovendien is het transport in steden complexer dan daarbuiten, en staat de automatisatie van voertuigen nog in de kinderschoenen. Maar ook de wetgeving staat op dit vlak nog in de kinderschoenen. Dat maakt kiezen tegen geautomatiseerd vervoer op korte termijn een valabele keuzemogelijkheid.
Demografische argumenten
Met Malls buiten de stad is het vooral handig voor niet-stedelingen om daar te gaan winkelen. In tegenstelling tot stedelingen hebben zij wellicht meer nood aan privé transport. Dit geldt eveneens voor senioren van buiten de steden. Dit betekent dat Malls buiten de steden door hen een goede kans maken om zich te ontwikkelen en te groeien. Mee hierdoor kan een krimpverschijnsel optreden van de klassieke markten in de steden. Deze worden voor niet-stedelingen moeilijker bereikbaar door een groeiend probleem van de bereikbaarheid van steden voor auto’s.
Statisch Quo:
Sociaal-maatschappelijke argumenten:
In Europa wonen steeds meer mensen in stedelijke gebieden. Dit betekent dat wat winkelen betreft ze er minder tijd voor uittrekken, om snel terug thuis te kunnen zijn. Buurtwinkels zijn daardoor voor hen ideaal.
Europa is zich steeds bewuster van haar ecologische voetafdruk. Al zullen sommigen beweren dat de getallen iets anders verklaren. Toch wil men minder kilometers rijden en minder verpakkingsmateriaal gebruiken. Sommige winkels spelen daar op in door hun locatie in de stad te houden, lokaal geproduceerde goederen in te slaan en deze goederen met minder of zonder verpakking te verkopen. Of door een herbruikbare verpakking te gebruiken.
Mensen willen meer persoonlijk contact met hun winkeliers. Grootwarenhuizen en malls zijn vaak massaal en onpersoonlijk in hun aanpak. Maar dit is tegendraads aan het idee dat mensen willen meedoen aan de lokale gemeenschap. Ze willen winkelen bij bedrijven die zich inzetten voor hun buurt. Bijvoorbeeld door lokale evenementen te sponsoren om de buurt levendiger te maken en om lokale ondernemers te ondersteunen. Verder is vrijwilligerswerk in de buurt een opportuniteit op te laten zien dat het bedrijf zich inzet voor de gemeenschap.
Deze trends zorgen ervoor dat buurtwinkels een steeds belangrijkere rol gaan spelen in de retail sector.
Technische argumenten:
Door een niet-ontwikkelen van geautomatiseerd vervoer, gebeurt er geen verschuiving van oudere types jobs naar nieuwere types van jobs. Daardoor blokkeert een hoop innovatie die er had kunnen zijn, met alle gevolgen van dien: meer luchtvervuiling in de steden blijft nog voor enige tijd een issue tot elektrische auto’s en auto’s op waterstof beter doorgebroken zullen zijn. Een hoop cyberproblemen zullen niet optreden. Een hoop technische mogelijkheden ook niet.
Economische argumenten:
Innovatievere steden en landen zullen op dit vlak de ogen uitsteken van het Westen, en zullen om die reden alleen al veel toerisme en werknemers aantrekken naar hun gebieden. War for talent wordt nijpender door te weinig innoveren.
Door betere lonen in Oost-Europese landen zijn er minder chauffeurs voorhanden in het westen. Daardoor komt het beroep van chauffeur voor vrachtvervoer in de kijker. Maar ondertussen zijn er leveringsproblemen in de kleinere winkels.
Milieu argumenten
Door een status quo blijven mensen achter het stuur, waardoor vrachtwagens kunnen blijven leveren aan winkels in de stad. De chauffeurs zijn het manoeuvreren in de steden immers gewend. Daardoor zal ook verkeershinder ontstaan. De psychologische druk kan hierbij toenemen bij de bevolking.
Politieke argumenten
Door de mogelijke hogere verkeershinder door camions en bestelwagens kan het nodig zijn dat de lokale besturen de leveringen willen verplichten tijdens de daluren van het verkeer. Dus zeer vroeg of zeer laat. Dat betekent dat chauffeurs geen normale werkuren zullen kennen in de steden, wat voor hen psychologische druk oplevert, die zich verderzet in hun private leven.
Juridische argumenten
Juridisch lijkt er een stilstand te zijn, maar tegenover andere regio’s en landen, waar geen status quo wordt doorgevoerd, en waar de verandering al ver gevorderd is, is er een achterstand. Ter inspiratie kan de wetgever wel over muurtjes kijken om inspiratie op te doen.
Demografische argumenten
Er zullen steden zijn waar de jeugdige bewoners terug naar buiten de stad migreren. Daar waar transport geen problemen met zich meebrengt. Dit zal op termijn meer kansen voor grootwarenhuizen en Malls creëren die buiten de steden liggen.
Conclusie:
Buurtwinkels:
Er zijn uitdagingen voor de buurtwinkels. Ze moeten concurreren met de lagere prijzen tegen steeds meer grootwarenhuizen en malls. Daarvoor moeten ze zich onderscheiden. Bijvoorbeeld door te focussen op lokale producten, een persoonlijke service te bieden of producten op maat aan te bieden. Of door te focussen op gemak, gezondheid, beleving, duurzaamheid of maatschappelijk engagement.
Al met al zijn buurtwinkels goed gepositioneerd om in de toekomst te groeien. Ze blijken een aantal mogelijkheden te hebben die belangrijker worden maar die de grootwarenhuizen en Malls niet hebben.
Geautomatiseerd vervoer:
In mijn opinie is het een twijfelgeval of geautomatiseerd vervoer er snel komt. Ook daar zijn duidelijk uitdagingen, en bovenal, mensen hebben vaker een veilig gevoel als ze zelf het idee hebben om controle te hebben over het voertuig. Laat staan een ander voertuig waar geen mens achter het stuur zit.
Juist door deze twijfel en uitdaging is er op het vlak van geautomatiseerd transport zeer veel werk voor ontwikkeling en daarna ook onderhoud ervan.
Is er een toekomst te vinden in de toeleveringsketen?
Deze vraag werd in het bovenstaande niet expliciet, wel impliciet beantwoord: in elk van de vier werelden zijn er mogelijkheden om mee aan de slag te gaan, zij het in andere functies of met andere tools dan nu gebruikelijk is.