Niet-weergerelateerde natuurrampen

Niet-weergerelateerde natuurrampen zorgen voor verlies van mensenlevens, schade aan ecosystemen, vernietiging van eigendommen en/of financieel verlies als gevolg van niet-weergerelateerde natuurrampen. Inclusief rampen op het land (bijv. aardbevingen, vulkanen), op het water (bijv. tsunami’s) en buitenaardse rampen (bijv. inslagen van asteroïden en geomagnetische stormen). De vraag in dit artikel is wat die niet-weergerelateerde natuurrampen aan risico’s met zich meebrengen. Daartoe bekijk ik dit verschijnsel vanuit de Sociaal standpunten.

In deze tekst schrijf ik mijn eigen mening, niet deze van enige organisatie. Het 2024 Global Risk Report – WEF geeft deze definities (quotes uit het rapport zijn met een vertaalprogramma naar het Nederlands vertaald)

Opmerking vooraf:

In deze situatie acht ik de sociale gevolgen voor mensen het belangrijkst. Daarom bekijk ik de verschillende aspecten van STEEPLD steeds ten aanzien van het sociale aspect.

Wat ‘zegt’ Sociaal van STEEPLD over “niet-weergerelateerde natuurrampen”?

De vraag wordt hier: wat zijn de sociale gevolgen voor de sociale, technische, economische, milieu-, politieke, en demografische risico’s?

Sociaal:

Verlies van mensenlevens: Het meest directe en tragische gevolg is vanzelfsprekend het verlies van menselijk leven. Natuurrampen kunnen dat in grote getallen. Naast het directe verlies van familieleden en vrienden, gaat het in de eerste plaats om de psychologische impact op wie het overleeft (zoals bij wildfires). Er zijn meerdere soorten te verwachten aandoeningen onder de fysieke en mentale trauma’s. Naast de ernstige fysieke verwondingen, zijn er bij het verlies van geliefden een hoop psychische problemen zoals posttraumatische stressstoornis (PTSS), angststoornissen en depressie. Deze trauma’s kunnen zeer lang aanhouden en de kwaliteit van leven aanzienlijk verminderen.

Een andere emotioneel-psychologische dreiging is een verlies van zingeving: men ervaart een gevoel van zinloosheid en verliest het vertrouwen in de toekomst. Dit wordt mee in de hand gewerkt door een verlies van sociaal kapitaal door een verzwakking of verbreking van sociale netwerken en gemeenschappen. Dit tast de veerkracht van een samenleving aan, maar wordt vaak niet in rekening gebracht.

Op zich kunnen deze massief optredende psychologische gevolgen leiden tot een destabilisatie van de samenleving. Dit kan omdat trauma en stress kunnen leiden tot verhoogde spanningen binnen families en kennissenkringen, waardoor de sociale cohesie binnen de steunpijlers van de gemeenschap verzwakt.

Sommige mensen zullen grijpen naar alcohol of drugs. Mee daardoor is er een verhoogde kans op conflicten omdat mensen met dergelijk gedrag en psychische problemen typisch eerder betrokken raken bij conflicten.

Socio-economisch:

Psychische problemen leiden de aandacht op het werk af en verminderen de productiviteit op het werk en in het dagelijks leven, wat negatieve economische gevolgen kan hebben. Zoals bijvoorbeeld een verhoogd percentage van werkongeschikten in de gemeenschap.

Socio-demografisch

Kinderen en jongeren die te maken hebben met trauma kunnen minder focussen op de leerstof, wat aanleiding geeft tot schoolverlating. Dat op zich wreekt zich later in hun leven.

Uit studies met muizen blijkt dat trauma’s genetisch worden doorgegeven aan volgende generaties, waardoor de impact van de ramp zich over meerdere generaties uitstrekt.

Door het creëren van een gevoel van zinloosheid kunnen trauma en verlies aanleiding geven tot een verlies van culturele identiteit van mensen, misschien zelfs van hele gemeenschappen.

Ouders met psychisch trauma hebben meer moeite met het goed opvoeden van hun kinderen, waardoor deze laatsten minder zullen presteren op school en later minder kansen hebben op de arbeidsmarkt, of zelf kunnen worstelen met psychische aandoeningen.

Wanneer een gemeenschap zwaar getroffen is door een natuurramp zal deze moeite hebben met het effectief en efficiënt organiseren van hulpverlening en het herstellen van orde in de chaos.

Verlies van mensenlevens kan verlies van ouders betekenen wat angst; depressie; langdurige rouwreacties; negatieve effecten op het gevoel van eigenwaarde; verhoogd risico op zelfmoord, middelenmisbruik en eetproblemen; problemen met uitvoerende functies; verminderde kwaliteit van leven; en veranderingen in de manier waarop overlevenden relaties met volwassenen benaderen, in de hand werkt.

Maatschappelijke Gevolgen

Er treedt verlies van cultureel erfgoed op doordat rampen de vernietiging van historische gebouwen, kunstwerken en andere culturele erfgoederen kunnen veroorzaken. Met verlies van mensen, meer bepaald van de oudere generatie verliest men daarnaast ook de herinnering eraan wat een onherstelbaar verlies betekent voor toekomstige generaties.

Rampen met veel slachtoffers kunnen een ‘positieve’ verschuiving in de waarden en normen van een samenleving veroorzaken. Bijvoorbeeld door een verhoogd besef van kwetsbaarheid en een grotere nadruk op solidariteit en daarrond maatregelen te treffen. Of door het doorgeven van kennis en vaardigheden uit de ervaring.

De oorzaak van dit besef kan liggen in het feit dat mensen soms al hun bezittingen verliezen tijdens een natuurramp.

Economische gevolgen:

Door overlijdens is er verlies aan arbeidskrachten. Indien de ramp groot is daalt of stopt de productie in arbeidsintensieve sectoren. Dit brengt een vermindering van het inkomen en van de levensstandaard met zich mee. Dit kan vooral voor ontwikkelingslanden met een grote informele sector verwoestend zijn.

In de nasleep van een ramp kunnen er uitbraken van infectieziekten optreden, zoals cholera en tyfus. Dit geeft een extra belasting voor de gezondheidszorg. Maar op zich ook op de arbeidsmarkt.

Afhankelijk van de getroffen streek treden er demografische veranderingen op. Een grote ramp kan een aantal leeftijdsklassen harder treffen, of mensen met beperkingen, of kan vrouwen en meisjes benadelen met betrekking tot vluchten, gezondheid en hygiëne. Dit met gevolgen voor de sociale zekerheid en de arbeidsmarkt voor deze kwetsbare groepen.

Wanneer een streek herhaaldelijk wordt getroffen door eenzelfde of meerdere typen rampen met veel slachtoffers, doet dit de algemene veerkracht afnemen. Sommige mensen trekken weg. Meestal om een combinatie van redenen. Ook de economische veerkracht lijdt hier onder. Mee daardoor, omdat economie een van de hoofdmotors van herstel is, zal het herstelproces vertragen en langer duren.

Technisch

De belangrijkste technische factoren zijn wellicht de natech-effecten die optreden bij een natuurlijke noodsituatie in een bebouwde omgeving, die aan infrastructuur en essentiële diensten raakt. Dit heeft lokaal invloed op de maatschappij.

Schade aan infrastructuur zijn onder andere vernielde huizen, wegen, bruggen en andere essentiële infrastructuur zoals ziekenhuizen, fabrieken, elektriciteitscentrales, scholen, dammen,…. Dit kan de hulpverlening bemoeilijken. Mensen worden mee daardoor afhankelijk van noodopvang,

Vernielde huizen en gebouwen dwingen mensen om hun huizen te verlaten, waardoor ze dakloos worden en afhankelijk worden van noodopvang. Men krijgt het moeilijk om aan basisbehoeften te voldoen en om sociale contacten te onderhouden.

Schade aan infrastructuur geeft tevens een verhoogde kwetsbaarheid van de getroffen gemeenschap voor toekomstige rampen en andere bedreigingen.

Dit kan lang duren omdat de wederopbouw van infrastructuur is duur en tijdrovend.

Kwetsbare groepen in de samenleving worden vaak onevenredig hard getroffen door de gevolgen van infrastructuurschade. Zij hebben immers het meeste baat bij rusthuizen, ziekenhuizen, scholen, … Maar naast verlies aan kritieke infrastructuur is ook het verlies van toegang tot essentiële diensten een probleem bij dergelijke risico’s. Belemmering van vooral de transportdiensten maakt het moeilijk om voedsel, medicijnen en andere essentiële goederen te distribueren. Een belemmering van hospitaaldiensten is nefast voor gekwetsten. Op langere termijn is het verlies van toegang tot onderwijs met een sluiting van beschadigde scholen een probleem voor toekomstperspectieven van de jeugd. Tenslotte is schade aan historische gebouwen en culturele monumenten een verlies van identiteit van de gemeenschap.

Milieu

Schade aan ecosystemen na niet-weergerelateerde rampen geeft eveneens risico’s.

Milieuschade met langdurige gevolgen voor de biodiversiteit en de natuurlijke hulpbronnen.

Dit door een vernietiging van natuurlijke habitats wat leidt tot verlies van biodiversiteit.

Schade aan ecosystemen zoals verwoeste bossen, vervuilde waterbronnen en verlies van biodiversiteit creëren langdurige gevolgen voor de mensen.

Directe gevolgen zijn een verlies van voedselbronnen met ondervoeding, vooral in gemeenschappen die sterk afhankelijk zijn van natuurlijke hulpbronnen tot gevolg. Daarnaast is er de verplaatsing van bevolkingsgroepen. Door wijzigingen van de omgeving moeten mensen hun huizen verlaten en naar andere regio’s te migreren. Daarbij treden dan weer sociale en economische druk op de ontvangende gebieden op. Tevens treedt er een verlies van inkomsten op zoals van toerisme.

Tevens treedt er een verhoogde kwetsbaarheid voor ziekten die worden overgedragen door dieren, in streken waar men ziekten zoals bijvoorbeeld malaria en dengue aantreft.

Door het ontstaan van schaarste van middelen ontstaan conflicten zoals voor water en land.

Politiek-maatschappelijk

Een belangrijk maatschappelijk aspect is de sociale cohesie na niet-weergerelateerde natuurrampen

Wat is sociale cohesie hier?

Sociale cohesie is de verbinding die individuen voelen met de gemeenschap. Het is voelen van een gedeelde identiteit. Het is dat in de communiteit dat zorgt voor samenwerking en solidariteit.

Het effect van natuurrampen bij gemeenschappen is dat rampen gemeenschappen naar elkaar kunnen drijven en dit aanleiding geeft tot sociale steun. Dit kan gebeuren door aardbevingen of vulkaanuitbarstingen. Dit fenomeen neemt na enige tijd weer af.

Een effect is verminderde samenwerking aan oplossingen voor de problemen na verloop van tijd. Dit vertraagt het latere herstelproces en vergroot terug de kwetsbaarheid voor toekomstige schokken. Tevens zal men een verlies van vertrouwen in instituties opmerken, vooral wanneer ‘de overheid’ niet in staat is om adequaat te reageren op de noodsituatie. Sommige randfiguren kunnen het idee krijgen dat men vrij spel heeft, en dit kan leiden tot een verhoogde criminaliteit en radicalisering.

Politiek-sociaal

Sociale risico’s van politieke instabiliteit na niet-weergerelateerde rampen

Er kunnen conflicten verder groeien over hulpgoederen en de verdeling ervan, wanneer de conflicten reeds aanwezig zijn.

Politieke instabiliteit kan verder een cascade van sociale problemen veroorzaken die de samenleving diepgaand beïnvloeden. Onvoldoende voedsel, gezondheidszorg, faling van het onderwijs en de economische vooruitgang… en die kunnen leiden tot sociale onrust, conflicten, verdeling van de samenleving in een myriade van etnische, religieuze en politieke groepen, radicalisering en zelfs staatsgrepen. Dit kan de uitwerking van de noodplanning verder bemoeilijken.

Migratie

Verplaatsing van bevolkingsgroepen door grote aantallen mensen die gedwongen zijn hun huizen te verlaten en elders onderdak te zoeken, wat leidt tot vluchtelingencrises en sociale onrust en politieke spanningen. Dit legt mee druk op de opvang(capaciteit) en de sociale cohesie in de ontvangende landen.

Het verlies van inkomsten en bezittingen maakt het bijkomend moeilijk om aan de basisbehoeften te voldoen en maakt de migranten afhankelijk van sociale hulp in de ontvangende landen of regio’s. Het maakt hen tevens kwetsbaar voor discriminatie en vooroordelen. Ze komen in een andere cultuuromgeving terecht waar ze zich moeten aan aanpassen, wat discriminatie in de hand kan werken. Tevens zijn conflicten over beperkte middelen mogelijk zoals huisvesting en sociale diensten.

Probleem met migratie is tevens de kans op het invoeren van ziektes met andere kenmerken dan die in het gastland.

Gezondheidsproblemen

Een eerste risico is er een van verhoogde sterfte, vooral voor de kwetsbare groepen. Grote aantallen van zieken kunnen tevens een verstoring van de gezondheidszorg geven. Daarbij kunnen er quarantainemaatregelen worden opgelegd, wat sociale isolatie en eenzaamheid oplevert.

Ook is er stigmatisering en uitsluiting van mensen met een andere geaardheid.

Mentale gezondheidsproblemen (zie hierboven) zoals depressie, angst en posttraumatische stressstoornis (PTSS) (door verlies van geliefden). Daarbij horen ook intergenerationele gevolgen. Immers, kinderen die bijv. tijdens een epidemie opgroeien kunnen op lange termijn te maken krijgen met fysieke en mentale gezondheidsproblemen.