| Erosie van mensenrechten en-of burgerlijke vrijheden: Verlies van bescherming voor rechten die inherent zijn aan alle mensen, ongeacht de individuele status, en/of de vrijheden die ten grondslag liggen aan de burgerlijke ruimte. Omvat, maar is niet beperkt tot het recht op: leven en vrijheid; werk en onderwijs; vrijheid van meningsuiting; vreedzame vergadering; non-discriminatie op basis van geslacht, ras, etniciteit en andere kenmerken; en privacy. De vraag in dit artikel is wat erosie van mensenrechten en-of burgerlijke vrijheden aan risico’s met zich meebrengt. Daartoe bekijk ik dit verschijnsel vanuit sociaal, politiek en demografisch standpunt. De vraag wordt daarmee: ‘Wat zijn de sociale, politieke en demografische implicaties van erosie van mensenrechten en/ of burgerlijke vrijheden?’ | In deze tekst schrijf ik ten eigen titel, niet deze van enige organisatie. Het 2025 Global Risk Report – WEF geeft deze definitie (quotes uit documenten zijn met een vertaalprogramma naar het Nederlands vertaald) |
Auteur: Manu Steens
Inhoud
Wat zegt het 2025 Global Risk Report van WEF?
‘Societal risks are the third major long-term concern (page 68):’
“De derde categorie risico’s … zijn maatschappelijke risico’s. Hoewel deze risicocategorie niet in elke editie van het Global Risks Report aan bod is gekomen, scoren vijf van de acht risico’s boven het gemiddelde: ongelijkheid (rijkdom, inkomen), gebrek aan economische kansen of werkloosheid, maatschappelijke polarisatie, infectieziekten en erosie van mensenrechten en/of burgerlijke vrijheden.”
In de bijlagen staat het volgende:
Erosie van mensenrechten is belangrijk in de volgende landen: in de top 5 van risico’s is dit het
- 2e risico in El Salvador
- 3e risico in India
- 1e risico in Nicaragua
En het meest effectief ertegen zijn :
- Nationale en lokale regelgeving,
- Wereldwijde verdragen en overeenkomsten,
- Bewustmaking en educatie van het publiek en
- Betrokkenheid van meerdere belanghebbenden
Sociaal-maatschappelijke risico’s van erosie van mensenrechten en/ of burgerlijke vrijheden
Een eerste sociale cluster is de maatschappelijke ongelijkheid en marginalisering van minderheden en kwetsbare groepen. Dit uit zich in hun discriminatie en uitsluiting. Een gevolg daarvan is het ontstaan van diepere sociaaleconomische kloven wat zich dan weer uit in een beperking van sociale mobiliteit en kansen voor zwakkeren.
Een tweede cluster is de aantasting van de democratische rechtsstaat waarbij men het politieke systeem aanpast richting een verzwakking van ‘checks and balances’. Dit resulteert op zich in een lager vertrouwen in overheidsinstituties. Het kan zich ook uiten in een verschuiving naar autoritaire bestuursvormen.
Over een derde cluster hebben we het eerder uitgebreid gehad: er ontstaan sociale onrust en polarisatie in de maatschappij. Een aantal bevolkingsgroepen komen tegenover elkaar te staan in een ‘wij versus zij’ verhaal. Zoals in een eerdere blog vermeld levert dit kans op protesten en civiele onrust. Er komt een verharding in het politieke debat, er worden meer discussies gevoerd, eerder dan er gedialogeerd wordt. Dit wakkert op haar beurt verdere erosie van mensenrechten aan.
Een vierde cluster treedt bij de meeste risico’s op die ik eerder al besprak (interstatelijk en intrastatelijk geweld). Er zullen hier namelijk op sociaal vlak psychologische en gezondheidseffecten optreden. Dit houdt in: stress, angst, grote onzekerheid, ook over de eigen veiligheid, en mogelijks een beperkte toegang tot zorg door de eerder vernoemde uitsluiting.
Een vijfde cluster op sociaal-maatschappelijk vlak zijn de effecten die optreden tussen generaties. Problemen op allerlei vlakken worden overgedragen aan toekomstige generaties, die daardoor in een vijandigere wereld terecht komen. Dit met houdingen en acties van statelijke en niet-statelijke actoren die de rechtsstaat, de democratie en de mensenrechten ondermijnen. Maar ook een met minder onderwijskansen, tenzij voor een elite. Dit gaat gepaard met een hypotheek op de sociale cohesie.
Een zesde cluster van sociaal-maatschappelijke gevolgen gaat over culturele verarming. (EPRS schrijft in juli 2017 : ‘The European Convention of Human Rights does not recognise the right to culture officially…’) Bepaalde klassen gaan zich verzetten tegen culturele expressie en diversiteit ten behoeve van controle of conflict. Ze gaan zich afzetten tegen bijvoorbeeld traditionele, of juist moderne, klederdracht. Er komt een verzet van en tegen kritische stemmen in kunst en media, dit samen met een verarming en verharding van het publieke debat.
Politieke risico’s van erosie van mensenrechten en/ of burgerlijke vrijheden
Een eerste zaak die optreedt op politiek vlak is de uitholling of verzwakking van democratische instituties. Dit treedt op bij het verzwakken van de scheiding der machten met inbegrip van een ondergraven van elke onafhankelijke rechtspraak. Een andere zaak daarnaast is een onwerkbaarheid van het parlementaire stelsel alsook een vervalsing op grote schaal van verkiezingsprocessen.
Doordat een van de gepolariseerde partijen sterker zal staan, ontstaat er een gevaarlijke concentratie van politieke macht met een toename daarvan bij de uitvoerende macht en een verzwakking van parlementaire controle. Dit is zowel gevolg van als aanleiding tot risico van machtsmisbruik.
Door een verhoogde kans op een autoritair bestuur ontstaat er een beperking van politieke participatie mogelijks met een aanfluiting van stemrecht en een onderdrukken van politieke oppositie inclusief een weigering van minderhedenbelangen bij politieke besluitvorming.
Een dergelijk autoritair bestuur is gebaat bij een sterke aanpak en beïnvloeding van media en informatievoorziening, onder meer door censuur, opgelegde zelfcensuur, inperking van elke vorm van persvrijheid. Dit gaat samen met manipulatie van publieke informatie door het dicteren van teksten die het autoritaire bestuur van nut zijn, wat tot doel heeft een inperking van het kritisch toezicht op machthebbers wat hun daden verhult.
Het verschijnsel blijft niet zonder internationale politieke gevolgen omdat de Westerse democratieën dan de neiging hebben om diplomatieke betrekkingen te verminderen of te verbreken. Dit leidt tot een verminderde geloofwaardigheid in internationale fora en tot een verzwakte positie in multilaterale organisaties. Het doel daarvan kan een verbreken van de autoritaire macht zijn.
Zoals te vermoeden valt, treedt er bij maatschappelijke polarisatie ook politieke polarisatie op. Toch is politieke polarisatie slechts minimale oorzaak van erosie van democratie en burgerlijke vrijheden in de USA. (Op Brookings.edu schrijft Vanessa Williamson ‘Grumbach finds that partisan polarization has a “minimal role” in explaining the states’ democratic backsliding, but that Republican control of state government “dramatically reduces states’ democratic performance.”’ Maar ook ‘Since 2010, state legislatures have instituted laws intended to reduce voters’ access to the ballot, politicize election administration, and foreclose electoral competition via extreme gerrymandering.’).
Door een dergelijke politiek-culturele verandering gaat men ondemocratisch gedrag als iets normaals bezien. Dit zal het politieke discours verder intolerant maken. Jennifer McCoy schrijft: ‘In healthy democracies, opposing sides are seen as political adversaries to compete against and at times to negotiate with. In deeply polarized democracies, the other side comes to be seen as an enemy needing to be vanquished.’
Een verregaande internationale reputatieschade zal de betrekkingen met andere landen verzwakken, waardoor onder andere minder immigratie optreedt van talent, en handelsrelaties kunnen opdrogen, of zelfs opzettelijk geblokkeerd worden.
Demografische risico’s van erosie van mensenrechten en/ of burgerlijke vrijheden
Bij erosie van mensenrechten en burgerlijke vrijheden gaan mensen proberen te ontsnappen uit hun situatie. (Freedom House: ‘Judges, prosecutors, reporters, and human rights defenders who had worked on anti-impunity efforts fled the country to escape politically motivated prosecutions, arbitrary detention, and physical threats’) Daarbij treden migratie-effecten op, eerst bij diegenen die de meeste kansen zien in het buitenland zoals hoogopgeleiden (‘brain drain’). Die maken bij externe migratie meer kansen. In mindere mate, vertrekken de minderheden en kwetsbaardere groepen waar ze het kunnen. Dit brengt het gevaar mee op ongecontroleerde vluchtelingenstromen.
Door een vertrek van vooral jongeren (tussen 20 en 34 jaar) treedt er lokaal een verandering op in de bevolkingssamenstelling. Er is sprake van versnelde vergrijzing en een onevenwichtige man-vrouw verdeling van zowel de migrantenstroom als de achterblijvers. (De UN ziet migratie als een van drie componenten van bevolkingsverandering, samen met fertiliteit en sterfte, waarnaar ze regelmatig onderzoek doen.)
Dit alles heeft een impact op de gezinsvorming maar ook het verbreken van gezinnen. Mensen kunnen later beginnen aan een gezin door hoge onzekerheid over hun toekomst. Dit gaat hen mee doen kiezen voor het hebben van minder kinderen. Tevens onzeker is de kans op gezinshereniging.
Effecten op achterblijvende bevolkingsgroepen zijn volgens de OECD onder andere: ‘Reviewing the analytical and empirical evidence on the economic and social costs and benefits of migration and remittances for sending countries reveals that migration can generate substantial direct and indirect gains for sending countries via employment generation, human capital accumulation, remittances, diaspora networks and return migration. Policy coherence across various policies including migration, trade, investment and development cooperation can augment these gains.’
Deze studie maakt echter geen onderscheid naar verschillen volgens de oorzaak van de migratie. Er blijven dus gevallen bestaan waar de volgende effecten optreden:
- Verhoogde kwetsbaarheid van ouderen waar minder mensen voor kunnen zorgen
- Verminderde kansen voor jongeren omdat een verbreken van de democratie ook van invloed zal zijn op het onderwijssysteem en op de economie (waarbij de weelde kan toenemen voor sommigen, maar verarming veroorzaken voor anderen).
- Toenemende marginalisering van achterblijvende minderheden
Dit alles heeft een effect van een groeiende ongelijkheid tussen gepolariseerde groepen waarbij men kan aantonen dat een dergelijke polarisatie binnen de eigen groep zich snel kan verspreiden naar de gehele bevolking en kan blijven bestaan, zelfs wanneer de omstandigheden die deze polarisatie hebben veroorzaakt, zijn omgedraaid.