Klimaatactie: een toekomstige vorm van terreur?

Klimaatacties en klimaatactivisten nemen momenteel steeds meer toe. De vraag is daarbij, wat betekenen ze naar de toekomst toe, en hoe kan het (mis)lopen?

In het recente verleden hadden we een aantal school-staak-acties, die ludiek werden opgevat, en activisten die spontaan opkwamen en terug verdwenen. Anderen zijn blijvers. Wat drijft hen? En waar kan dat toe leiden?

Auteur: Manu Steens   In deze bijdrage schrijf ik mijn eigen mening, niet die van enige organisatie.

Waarom dit vermoeden?

Een hele generatie van mensen voelen zich verongelijkt door de klimaatverandering. Dit verbetert niet naar de toekomst toe, waar politiek beloftes niet kan realiseren. De formule die van toepassing is:

Frustratie = Belofte – Perceptie

Beloftes die je niet nakomt geven veel frustratie. Activisten reageren daar nu al op.

Context

Toen: 1890-1914

De vergelijkende context begint eigenlijk voor 1890, niet met klimaatterreur, maar met anarchie.

In die dagen hadden de gewone mensen het moeilijk om rond te komen. Hun situatie stak sterk af van de adel, de rijken, en de politici. Dit gaf negatieve gevoelens over hun situatie, wat voeding gaf aan de anarchistische filosofen. Het gaf echter ook voeding aan de feitelijke anarchisten, die in die periode bommen fabriceerden. Er gebeurden veel aanslagen, tegen monarchen, tegen politie, tegen hoge ambtenaren van de staat en ad random.

Door de anarchisten hun belangrijk aandeel van criminele feiten, en door hun gedrag waarbij ze zich verscholen in een land, maar aanslagen pleegden elders, kwam er eerst een informele samenwerking van de nationale politie van de verschillende landen. Daarbij werd gezocht naar een manier om daders te identificeren, waarbij de fransman Alphonse Bertillon een voorstel deed dat hij ‘antropometrie’ doopte. Daarbij werden foto’s genomen van de verdachte, zijn lichaamslengte en een aantal andere lichaamskarakteristieken. Dit werd enige tijd een standaard, tot de methode van vingerafdrukken op punt stond.

Anarchie werd, door hun wreedheid, vanaf augustus 1892 beschouwd als een ‘misdaad jegens de grondslagen van de maatschappelijke orde’, en kon na enige tijd in de meeste landen niet meer rekenen op het status van een politiek misdrijf. Dit was belangrijk, omdat vele anarchisten beroep deden op politiek asiel. De vraag wat de maatschappelijke orde eigenlijk was werd niet gesteld noch beantwoord. De anarchist werd bestempeld als een socialist die veranderingen met haast wilde doorvoeren. (“De Anti-terroristen – de strijd tegen het anarchisme 1890-1914 – Wouter Klem”).

Belangrijk was dat er een actieve groep was die extreme daden stelde en een groep die over anarchie filosofeerde.

Een van de gevolgen was dat er, met vallen en terug opstaan, werk werd gemaakt van een internationale politiedienst, een soort INTERPOL avant la lettre, die soms de steun had van de toenmalige politiek, soms eerder informeel samenwerkte.

Een veelgebruikte aanpak was het uitzetten van anarchisten. Dit kon onder meer op basis van herkenning van mensen door de uitwisseling van de databases van toen: boeken waarin foto’s en andere lichaamskenmerken stonden beschreven.

Nu: 21^ste eeuw

Feit is dat de anarchie werd aangestoken door verongelijkte gevoelens, met verschrikkelijke daden tot gevolg.

Heden ten dage zijn er opnieuw verongelijkte gevoelens, namelijk die van de klimaatactivisten. Organisaties als Greenpeace, Friends of the Earth International, Climate Action Network, 350.org zijn niet onbekend. Ook organisaties als Climate Justice Now, Earthjustice, Environmental Defense Fund, Union of Concerned Scientists, Rebellion Extinction… kennen we. Deze organisaties werken op verschillende manieren aan klimaatactie. Ze voeren lobbywerk uit bij overheden en bedrijven, organiseren publiekscampagnes en voeren directe acties uit.

Momenteel beperkten de meest opzichtige acties zich tot mensen die zich vastlijmden aan vloeren, straten, schilderijen en dergelijke. Dit veelal tot hun eigen ongemak. Maar ook klimaatfilosofen zijn actief: zo, onder andere, bespraken en bekritiseerden klimaatfilosofen en klimaatwetenschappers de klimaattop in Dubai, Verenigde Arabische Emiraten, 1-2 december 2023.

Zij vonden dat de top niet ambitieus genoeg was en dat er onvoldoende werd gedaan om de opwarming tot 1,5 graden Celsius te beperken.

Onder hen bevond zich professor Kevin Anderson, een klimaatwetenschapper aan de Universiteit van Manchester. Hij vond het “een grote teleurstelling” en zegt dat “we in een noodgeval zitten en niet kunnen wachten tot 2050 om klimaatneutraliteit te bereiken”.

Een andere criticus springt hem bij: professor David Spratt, een klimaatwetenschapper aan de Universiteit van Melbourne. Hij verklaarde onder andere dat het om “een symbolische daad” ging.

Een van de klimaatfilosofen is professor John Barry, van de Universiteit van Edinburgh. Hij vindt de top “een gemiste kans” en dat “we een nieuwe manier van denken nodig hebben”.

Een meer radicale criticus was professor Val Plumwood, van de Universiteit van Sydney. die zei dat de top “een teken van de macht van de fossiele brandstofindustrie” was en dat “we de macht van deze industrie moeten breken”.

Echte parallellen met de daden van anarchisten van 1890 zijn nog niet te trekken, de vraag is echter of we daarop moeten wachten. Per slot van rekening is het hen erom te doen de planeet te preserveren voor toekomstige generaties. Dat is echter een taak van de politiek. (Een quote uit het IPCC-rapport van 2022: https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg2/ “Politiek verantwoordelijkheid nemen is essentieel voor het aanpakken van klimaatverandering. Beleid en acties van de overheid kunnen de snelheid en omvang van de overgang naar een duurzame samenleving beïnvloeden.” Deze quote is een duidelijke uitspraak van een autoriteit op het gebied van klimaatverandering dat de politiek de opdracht heeft om de wereld te preserveren voor toekomstige generaties.)

Daardoor alleen al worden de klimaatacties politiek getinte acties. Dat gebeurt op basis van niet akkoord zijn met gebeurtenissen.

Hoe kan je deze toekomstige actievorm inschatten?

Mogelijke toekomsten

In deze wens ik twee onzekerheden tegenover elkaar te zetten:

• Zal er een extremistiche vorm na een radicale vorm uit een politieke vorm van anarchie ontstaan?
• Zal een zachte anarchievorm of syndicalisatie ontstaan of een vorm van klimaat-anarchie?

Deze onzekerheden zet ik als volgt tegenover elkaar:

Bespreking

Hoop

Enkele Klimaatorganisaties komen politiek naar voor.

• Die Linke  heeft zich ingezet in de EU voor een eerlijker klimaatbeleid.
• Greenpeace zet zich in voor een overgang naar duurzame energie.

In de internationale politiek is Greenpeace een belangrijke klimaatorganisatie en speelt een belangrijke rol in het internationale debat over klimaatverandering.

Ook de Verenigde Naties en het Internationaal Energieagentschap hebben een rol bij het aanpakken van klimaatverandering. Deze organisaties werken samen met overheden en bedrijven.

De klimaatcrisis wordt steeds urgenter en meer mensen maken zich zorgen. Daardoor neemt de kans toe dat klimaatpartijen en -organisaties een nog grotere rol zullen spelen in de internationale politiek.

Vrede?

Van belang hiervoor zijn conferenties van de vrede en klimaat, samen met vergaderingen van activisten die samenspannen.

Een voorbeeld is de Climate Peace Conference, die in 2023 werd gehouden in Berlijn. Deze conferentie bracht activisten uit de hele wereld samen om te discussiëren over deze topics. De conclusie was dat vrede en klimaatverandering onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Klimaatverandering kan leiden tot conflicten, terwijl conflicten de gevolgen van klimaatverandering kunnen verergeren.

Een ander voorbeeld is de Climate Action Summit, die in 2023 werd gehouden in New York. Deze werd georganiseerd door de Verenigde Naties en bracht wereldleiders, activisten en burgers samen. De deelnemers kwamen tot een aantal afspraken, waaronder het verhogen van de ambities van het Klimaatakkoord van Parijs.

Deze conferenties helpen om bewustzijn te creëren over de relatie tussen vrede en klimaatverandering.

Enkele andere voorbeelden van conferenties zijn:

• The Peace and Climate Nexus Conference, die in 2022 werd gehouden in Brussel
• The Climate Justice Summit, die in 2023 werd gehouden in Nairobi
• The Climate Action Now Summit, die in 2023 werd gehouden in Sydney

Deze conferenties en vergaderingen zijn een teken dat er steeds meer aandacht is voor de relatie tussen vrede en klimaatverandering.

Belangrijk daarbij is het bevorderen van duurzame ontwikkeling. Daarbij worden de behoeften van het heden ingevuld zonder de toekomstige generaties hun behoeftevoorziening in gevaar te brengen. Het houdt rekening met sociale, economische als milieuaspecten.

Duurzame ontwikkeling kan helpen om vrede en klimaatverandering aan te pakken door:

• Armoede te verminderen, wat minder conflicten geeft.
• Het gebruik van fossiele brandstoffen te verminderen, om de opwarming te beperken.
• De biodiversiteit te beschermen, wat de gevolgen verzacht.

Verder is internationale samenwerking nodig. Die kan helpen om:

• Ambitieuze klimaatmaatregelen te nemen.
• De gevolgen te verzachten in kwetsbare landen.
• De overgang naar een duurzame samenleving te financieren.

Deze voorbeelden tonen aan dat er steeds meer aandacht is voor de relatie tussen vrede en klimaatverandering. Ze bieden hoop om deze twee belangrijke problemen samen en gezamenlijk aan te pakken.

Staking

De negatieve gevolgen klimaatopwarming waaronder hittegolven, overstromingen en droogtes, een stijgende zeespiegel met overstromingen van kustgebieden, veranderingen in landbouwpatronen met voedseltekorten tot gevolg en het massaal uitsterven van planten en dieren, kunnen leiden tot sociale onrust en conflicten. De getroffen mensen zullen zich ontevreden voelen over de regering en bedrijven die verantwoordelijk ze verantwoordelijk achten voor de klimaatverandering. Dit kan aanleiding geven tot stakingen, protesten en zelfs geweld.

Daarbij kunnen vakbonden zich aansluiten bij de klimaatbeweging en stakingen organiseren om de eisen dat bedrijven en overheden meer doen om de klimaatverandering aan te pakken kracht bij te zetten. Verder kunnen anti-militaristische groepen zich aansluiten bij de klimaatbeweging en zich verzetten tegen militaire investeringen die kunnen bijdragen aan de klimaatverandering.

In extreme gevallen kunnen klimaatactivisten overgaan tot aanslagen. Een voorbeeld is de Unabomber in de Verenigde Staten in de jaren 1990.

Onthoud echter dat de meeste klimaatactivisten vreedzame mensen zijn. Ze zijn niet op zoek naar geweld, maar willen een betere wereld.

Enkele voorbeelden van hoe men mogelijk met acties werkt, zijn:

• stakingen van werknemers in de fossiele brandstoffenindustrie,
• protesten van boeren die eisen dat de regering meer doet tegen de gevolgen van klimaatverandering,
• aanslagen op olie- en gasinstallaties door klimaatactivisten.

Waar, hoe, wanneer en de kansen op dergelijke acties voorspellen is onmogelijk. Het is afhankelijk van factoren zoals de ernst van de gevolgen van klimaatverandering, de acties van de regeringen en bedrijven, en de radicalisering van de klimaatgroeperingen.

Rechts?

Gaan extreem rechtse partijen de kar van het klimaat trekken?

Dit is moeilijk om met zekerheid te zeggen. Er zijn wel een aantal factoren die een rol zullen spelen, zoals:

• De ernst van de gevolgen van klimaatverandering: als die verergen kan dit politieke druk zetten op deze partijen.
• De reactie van de publieke opinie: als die vinden dat er actie moet worden ondernomen, geeft dit mogelijk de gewenste invloed.
• De interne verdeeldheid binnen extreem rechts kan het moeilijk maken voor extreem rechtse partijen om een duidelijke lijn te trekken over klimaatverandering.

Op basis van de huidige trends zullen extreem rechtse partijen in de toekomst wellicht een meer prominente rol zullen spelen in dit debat. De gevolgen van de klimaatverandering laten zich steeds duidelijker voelen en de publieke opinie erover is aan het veranderen.

Het is mogelijk dat politieke partijen de zaak zullen gebruiken voor hun eigen agenda te promoten. Enkele voorbeelden van hoe men in de toekomst de zaak van het klimaat kan trekken (en deze worden nu reeds aangehaald in de media):

• door een radicale overgang naar hernieuwbare energie, om minder afhankelijk te zijn van buitenlandse olie,
• door zich in te zetten voor een nationale aanpak van klimaatverandering om de soevereiniteit van het land te versterken,
• door zich in te zetten voor een beleid dat klimaatverandering bestrijdt, maar dat ook de belangen van de eigen bevolking beschermt, zoals werkgelegenheid te blijven garanderen.

Er is nu nog geen zekerheid om te zeggen welke richting ze uitgaan. Het is echter wel al duidelijk dat dit een belangrijk onderwerp is voor de toekomst.

Lijm

Kleine aandachtzoekers komen op het voorplan, zoals de ‘lijm-activisten’ in 2023.

Een andere populaire actie is het blokkeren van wegen of toegangspoorten tot fossiele brandstofinstallaties. Dit om druk uit te oefenen op overheden en bedrijven.

Verder zijn er het bekladden van gebouwen en het verstoren van evenementen. Die leiden soms tot arrestaties of andere juridische gevolgen.

Enkele voorbeelden van soortgelijke en andere acties waren::

• 30 dec 2023 blokkeerden Extinction Rebellion-activisten de A10 in Amsterdam, bij het voormalige ING-hoofdkantoor ‘De Schoen’.
• 8 april 2022 blokkeerden activisten van Extinction Rebellion Londense Tower Bridge tegen het gebruik van fossiele brandstoffen. De brug moest worden afgesloten, wat hinder veroorzaakte voor het verkeer.
• Activisten van de milieubeweging Extinction Rebellion hebben maandag 1 mei 2023 de gevel van de Fondation Louis Vuitton, een privémuseum in ­Parijs, besmeurd met verf.
• 16 januari 2023 maakte Greenpeace gehakt van privévluchten naar het World Economic Forum.

Deze acties worden door sommige mensen gezien als effectieve werkwijzen om de aandacht te krijgen voor klimaatverandering. Anderen vinden dat ze onnodig agressief zijn.

Wanhoop

Er zijn al terreuraanslagen door kleine cellen klimaatanarchisten en lone wolves gepleegd.

Deze aanslagen zijn vaak gericht op symbolische doelen. Daaronder bevinden zich fossiele brandstofinstallaties of bedrijven die worden gezien als aansprakelijk.

• In 2022 pleegde een groep klimaatanarchisten in de Verenigde Staten een aanslag op een olieterminal in Texas.
• In 2023 pleegde een lone wolf in Duitsland een aanslag op een kolencentrale.
• Er werd een film gemaakt in 2023 over hoe een oliepijpleiding op te blazen. (https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen/hoe-lang-blijft-klimaatactivisme-nog-vreedzaam-en-geweldloos)

Sommige klimaatfilosofen hebben deze aanslagen op verschillende manieren uitgelegd en soms goedgepraat. Dit heeft te maken met het idee dat de regeringen en bedrijven niet genoeg doen om klimaatverandering aan te pakken.

Andere klimaatfilosofen veroordelen deze aanslagen. Zij beweren dat geweld nooit de oplossing is. Zij zijn er meer bezorgd voor dat dit soort acties de klimaatbeweging in diskrediet brengen.

Mogelijke maatregelen staan opgesomd in het document gepubliceerd door UNIA: ‘Gevolgen na de aanslagen: dossiers bij Unia – Maatregelen en Klimaat’ (https://www.unia.be/files/Documenten/Publicaties_docs/2021-03_Maatregelen_en_klimaat_TERAD_2020_NL_maro.pdf)

Conclusie:

We vinden feiten, argumenten voor en activiteiten binnen elk van de zes mogelijkheden. De vraag is of deze trends zich zo divers zullen doorzetten, wat ik het meest waarschijnlijk acht, of dat daarentegen een van de trends de hoofd-trend wordt. Mogelijks worden een aantal trends prominenter. Dit zal onder andere afhangen van de frustratie van het volk in de nieuwe klimatologische omstandigheden.

Vraag aan de lezer:

Hoe zien jullie deze mogelijke toekomsten evolueren?