| Intrastatelijk geweld (burgerstakingen, rellen, staatsgrepen) : Destructief gedrag, interpersoonlijk geweld en/of gebruik van geweld dat plaatsvindt binnen een land of gemeenschap, door statelijke of niet-statelijke actoren. Omvat, maar is niet beperkt tot: interne burgerlijke onrust die zich manifesteert als gewelddadige rellen en stakingen; bendegeweld; massale schietpartijen; burgeroorlogen; guerrillaoorlogen; genocide; moordaanslagen; en staatsgrepen. De vraag in dit artikel is wat Intrastatelijk geweld aan risico’s met zich meebrengen. Daartoe bekijk ik dit verschijnsel vanuit sociaal standpunt. De vraag wordt daarmee: ‘Wat zijn de sociale implicaties van intrastatelijk geweld voor ontwikkelingslanden en wat zijn de mondiale implicaties?’. | In deze tekst schrijf ik ten eigen titel, niet deze van enige organisatie. Het 2024 Global Risk Report – WEF geeft deze definitie (quotes uit documenten zijn met een vertaalprogramma naar het Nederlands vertaald) |
Inhoud
Samenvattend: Intrastatelijk geweld en haar sociale risico’s
Intrastatelijk geweld vormt een complexe bedreiging voor gemeenschappen, waarbij de zwakte van de staat conflicten en corruptie voedt. De gevolgen zijn verstrekkend: economische ontwrichting, kapitaalvlucht en infrastructuurvernietiging ontwrichten het maatschappelijk weefsel. Vrouwen en meisjes zijn doorgaans de grootste slachtoffers van deze geweldsituaties.
Vluchtelingenstromen verergeren de problematiek vaak, met mogelijke conflicten tot gevolg. De gemakkelijke verspreiding van wapens vergroot bovendien het risico dat geweld als oplossing wordt gezien. Hoewel internationale veiligheid wordt bedreigd door wapenhandel en de link met terreur, biedt de economie uiteindelijk perspectief op vredesopbouw en herstel.
Sociale implicaties voor ontwikkelingslanden:
Ik splits de gevolgen op in directe maatschappelijke gevolgen, economische en ontwikkelingseffecten, en de effecten op politiek-bestuurlijk vlak.
Directe maatschappelijke gevolgen:
Een eerste, wellicht meest belangrijke gevolg voor de mensen in de straat, is de ontwrichting van gemeenschappen en sociale verbanden. De afgelopen jaren is er veel wetenschappelijk werk verricht om de sociale erfenissen van gewapende conflicten te bestuderen. Charlotte Fiedler in haar analytische essay ‘What Do We Know about How Armed Conflict Affects Social Cohesion? A Review of the Empirical Literature’ betwijfelt sterk het aanvankelijke optimisme dat sommige wetenschappers uitten, namelijk dat conflicten de sociale cohesie vergroten.
Trauma
Die ontwrichting van de gemeenschappen staat niet op zich alleen. Het intrastatelijk geweld brengt, bijna vanzelfsprekend, trauma en psychologische impact op de bevolking met zich mee. Het is zelfs zo dat, voor wat de ‘volksgezondheid’ betreft, de menselijke reactie op psychisch trauma een van de belangrijkste problemen wereldwijd is. Een belangrijke inzicht van Vincent J Felitti, Robert F Anda, Dale Nordenberg, David F Williamson, Alison M Spitz, Valerie Edwards, Mary P Koss, James S Marks, is dat niet alleen PTSD van belang is.
Personen met een geschiedenis van ernstige kindermishandeling liepen een 4 tot 12 keer groter risico op het ontwikkelen van alcoholisme, depressie, drugsmisbruik en zelfmoordpogingen, een 2 tot 4 keer groter risico op roken, >50 sekspartners en seksueel overdraagbare aandoeningen, een 1,4 tot 1,6 keer groter risico op fysieke inactiviteit en obesitas, en een 1,6 tot 2,9 keer groter risico op ischemische hartziekten, kanker, chronische longziekten, skeletfracturen, hepatitis, beroerte, diabetes en leverziekten.
Een bijna logisch psychologisch gevolg met implicaties op sociaal vlak is het verlies van vertrouwen in instituties en overheid. In hun artikel ‘Local institutional quality and conflict violence in Africa’ stellen de auteurs ‘Wij beweren dat de kwaliteit van lokale instellingen het conflictrisico via twee belangrijke kanalen beïnvloedt: door de motivaties te vormen die aanleiding geven tot geweld, en door te functioneren als kansenstructuren die conflicten kunnen vergemakkelijken of beperken.’
criminaliteit
Verder zijn er de belangrijke effecten van de toename van criminaliteit en wetteloosheid die uit het voorgaande kunnen voortvloeien. Ook in de periode na het geweld is er nog sprake van verhoogde criminaliteit.
In hun artikel ‘War and Postwar Violence’ in volume 47 van ‘Crime and Justice – A Review of Research’ stellen Rosemary Gartner en Liam Kennedy: ‘Het voorkomen of verminderen van verhoogde geweldscijfers na oorlogen is zelden een prioriteit tijdens vredesonderhandelingen. Als gevolg hiervan voeden beleidsmaatregelen die zijn ingesteld als onderdeel van het vredesproces vaak gewelddadige criminaliteit.’.
Mutatis mutandis stelt het International Labor Office in hun ‘Training manual for use by trade union organizations’ ‘Prevention and Resolution of Violent and Armed Conflicts’ : ‘het falen van de staat bij het vervullen van zijn bestuurlijke rol en het bestaan van zones van wetteloosheid vormen een vruchtbare bodem voor de verspreiding van illegale activiteiten zoals drugs- en wapenhandel of de rekrutering van jongeren door rebellenlegers (kindsoldaten).’.
Economische en ontwikkelingseffecten:
Verloren generaties
Wellicht de belangrijkste effecten op langere termijn hier zijn de verstoring van onderwijs en de zogeheten ‘verloren generaties’. In haar artikel ‘How Does Violent Conflict Impact on Individual Educational Outcomes? The Evidence So Far’ schrijft Patricia Justino dat “uit empirische onderzoek drie hoofdthema’s naar voren komen:
1. Relatief kleine schokken in de toegang tot onderwijs kunnen leiden tot aanzienlijke en langdurige schadelijke effecten op de vorming van individueel menselijk kapitaal in termen van onderwijsprestaties, gezondheidsresultaten en kansen op de arbeidsmarkt.
2. De vernietiging van infrastructuur, het ontbreken van leraren en vermindering van de schoolcapaciteit hebben een onevenredig grote invloed op het voortgezet onderwijs.
3. De blootstelling van huishoudens aan geweld resulteert in aanzienlijke genderverschillen in individuele onderwijsresultaten.”.
In het essay ‘Reshaping the future – Education and Postconflict Reconstruction’ van the World Bank, vinden we terug : “Onderwijs dat helpt veerkracht bij conflicten op te bouwen, is een belangrijke strategie om het risico op terugval in gewelddadige conflicten te verkleinen.”
Kapitaalvlucht
Daarnaast is er de klassieke economische angstreactie: kapitaalvlucht. Het geld dat door de kapitaalvlucht verplaatst wordt, is eigenlijk broodnodig in het land dat ten prooi valt van (burger)oorlog. Victor A.B. Davies stelt dan ook in zijn artikel ‘Capital Flight And Violent Conflict – A Review Of The Literature’ van het World Development Report 2011 – Background Note terecht de vraag “Dat het gewelddadige conflict de kapitaalvlucht vergroot, roept de vraag op: Welk beleid zou na een oorlog de terugkeer van gevlucht kapitaal kunnen bewerkstelligen?”. Een lage inflatiegraad zou een klein deel van het antwoord kunnen zijn, zo stelt de auteur. [Davies, Victor A.B.. 2011. Capital Flight and Violent Conflict-A Review of the Literature. © Washington, DC: World Bank. http://hdl.handle.net/10986/9056 License: CC BY 3.0 IGO.”]
Vernieling
Een van de dooddoeners voor de economie is de vernietiging van infrastructuur. International humanitarian law and policy in hun blog over ‘Urban warfare and violence’ vermeldt: “Bij gevechten in steden wordt vaak de cruciale infrastructuur verwoest of beschadigd die nodig is voor de levering van vitale diensten, zoals elektriciteit, water en sanitaire voorzieningen, gezondheidszorg, voedsel en onderwijs.”
Brain drain
Braindrain door emigratie van hoogopgeleiden is een belangrijk gevolg van geweld. In haar blog op Investopedia ‘Brain Drain: Definition, Causes, Effects, and Examples’ stelt Julie Young: ‘Oorlog en conflict zijn grote katalysatoren voor braindrain. Dit werd duidelijk na de Russische invasie van Oekraïne in 2022.’ (Hoewel de oorlog in Oekraïne geen zuiver voorbeeld is van intrastatelijk geweld, wens ik het hier toch te vermelden.) Als een van de key takeways stelt ze daarnaast: ‘Een van de beste manieren om braindrain tegen te gaan, is door de overheidsinvesteringen in de lokale economie te vergroten.’
Een quasi direct gevolg van geweld, slechtere scholingsomstandigheden en vernietiging van de infrastructuur is de vermindering van buitenlandse investeringen.
Bestuurlijke impact:
Zwakheid van de staat
Verzwakking van overheidsinstellingen door intrastatelijk geweld lijkt evident. Het omgekeerde kan echter eveneens gebeuren. In hun artikel ‘Weak States And Political Violence In Sub-Saharan Africa’ door Matthew F. Kirwin en Wonbin Cho, stellen de auteurs: ” Volgens sommige waarnemers is het de zwakte van de staat die ervoor heeft gezorgd dat er gewelddadige conflicten zoals in Afrika zijn ontstaan.” In hun paper onderzoeken ze zes hypothesen:
- H1: Hoe groter de aanwezigheid van de staat in het leven van een individu, hoe kleiner de kans dat het individu zich schuldig maakt aan gewelddadige handelingen.
- H2: Personen die een algemeen gebrek aan veiligheid voelen, nemen eerder deel aan geweld.
- H3: Personen die zich niet bereid voelen om de legitimiteit van de staat te erkennen, nemen eerder deel aan geweld.
- H4: Personen die geloven dat de staat op bevredigende wijze publieke diensten levert met staatsmiddelen, nemen minder vaak deel aan politiek geweld.
- H5: Personen die twijfelen aan het vermogen van de staat om hun privébezit te beschermen, nemen eerder deel aan geweld.
- H6: Personen die lid zijn van een etnische groep waarvan zij (respondenten) vinden dat ze oneerlijk worden behandeld door de overheid, nemen eerder deel aan geweld.
Vier van deze zes ‘dimensies’ van een zwakke staat hebben significante effecten op populaire houdingen over de aanvaardbaarheid van geweld. De eerste hypothese is echter niet sterk bevestigd en hypothese vier is niet verdedigbaar volgens hun onderzoek.
Corruptie
Met een verzwakking van de staat als gevolg van intrastatelijk geweld kan je ook een toename van corruptie verwachten. In zijn blog uit 2021 ‘Why war and corruption are inseparable’ op TRT World citeert Murat Sofuoglu de heer Joseph Siegle als volgt: ‘“Er is een heel sterk verband tussen corruptie en oorlog. De helft van de landen in het onderste kwartiel van de laatste Corruption Perceptions Index van Transparency International zijn in conflict. Dit is aanzienlijk hoger dan in enig ander kwartiel van landen,” zegt Joseph Siegle, Director of Research in Africa Center for Strategic Studies aan de National Defense University.’
Falende staten
Dit versterkt de kans van of geeft aanleiding tot het risico op falende staten, of zoals Robert I Rotberg schrijft in ‘Failed States, Collapsed States, Weak States: Causes and Indicators’: “Natiestaten falen omdat ze worden verscheurd door intern geweld en hun inwoners geen positieve politieke goederen meer kunnen leveren. Hun regeringen verliezen hun legitimiteit en de aard van de specifieke natiestaat zelf wordt onwettig in de ogen en in de harten van een groeiende pluraliteit van haar burgers.”
Hij vernoemt Esty et al. die etnische oorlogen analyseerden die tot ineenstorting leidden. De auteur vermeldt hun indicatoren: ‘Drie sterke indicatoren kwamen uit hun werk naar voren (van vijfenzeventig zeer relevante variabelen): falen was waarschijnlijk wanneer een natiestaat een gesloten economisch systeem prefereerde – wanneer openheid voor internationale handel laag of niet-bestaand was; wanneer kindersterftecijfers (een proxy-maatstaf voor de kwaliteit van leven van een samenleving) hoog waren, dat wil zeggen wanneer de verhouding van kindersterfte per 1.000 levendgeborenen boven de internationale mediaan uitkwam; en wanneer een natiestaat ondemocratisch was, omdat gebrek aan democratie zichzelf voedt. Esty et al. concludeerden ook dat BBP per hoofd van de bevolking bijna net zo’n robuuste indicator van falen was als de kindersterftecijfers.’ (Daniel C. Esty et al., “The State Failure Project: Early Warning Research for U.S. Foreign Policy Planning,” paper on the Failed States website, Purdue University (West Lafayette, February 25–27, 1998). https://repository.hkust.edu.hk/ir/Record/1783.1-75208 )
Mondiale implicaties:
Hierin splits ik de gevolgen op in de effecten van de vluchtelingenstromen, op de regionale destabilisatie en op de internationale veiligheid.
Vluchtelingenstromen:
Migratie: een oorzaak?
Vluchtelingenstromen kunnen een manier zijn waarop intrastatelijk geweld ‘uitgedragen’ wordt tot een conflict over grenzen heen. In zijn paper van 2019 ‘Increasing Migration Pressure and Rising Nationalism: Implications for Multilateralism and SDG Implementation’ aan de United Nations schrijft professor Ashok Swain: “Grootschalige internationale migratie heeft verschillende dimensies die conflicten tussen het gastland en het thuisland kunnen veroorzaken. In bepaalde gevallen kan het geven van toestemming aan migranten om het eigen grondgebied te betreden de relatie tussen het gastland of de transitstaat en het thuisland compliceren.
Het conflict kan ontstaan door de blootstelling van het onvermogen van de thuisstaat om de migratiecrisis zelf te beheren, of de thuisstaat kan vermoeden of beweren dat het ontvangende of transitland de migratie aanmoedigt. Dit conflictpatroon tussen verzendende en ontvangende landen is onlangs waargenomen bij de grensoverschrijdende migratie van Congolese en Zuid-Soedanese vluchtelingen. Oeganda herbergt het grootste aantal vluchtelingen in Afrika en de meesten van hen zijn het product van etnisch conflict in de Democratische Republiek Congo.”
Dit levert natuurlijk een apart soort migratiedruk op buurlanden die dan zelf in conflict kunnen raken en bang zijn voor sociale spanningen in het gastland.
Vrouwen en meisjes
In een van de documenten van de UNHCR stelt men bovendien de gevolgen voor vrouwen en meisjes scherp: “Oorlog vergroot de alledaagse onrechtvaardigheden waarmee veel vrouwen in vredestijd leven. Tijdens periodes van gewapend conflict nemen alle vormen van geweld toe, met name geweld tegen vrouwen en meisjes. Vrouwen die gedwongen worden hun huizen te ontvluchten, raken vaak gevangen in een vicieuze cirkel van misbruik en worden blootgesteld aan seksuele uitbuiting gedurende de hele vluchtelingenervaring.”
Kampen
Momenteel komen veel vluchtelingen terecht in vluchtelingenkampen. Humanitaire crises in vluchtelingenkampen hebben echter volgens hetzelfde document twee potentiële nadelen, afhankelijk van het kamp: “Rebellen kunnen ook gedwongen rekrutering van jonge mannen en kinderen uitvoeren of vluchtelingenkampen gebruiken als rust- en herstelplaatsen. Veel van deze problemen worden verergerd wanneer vluchtelingen lange tijd in asiellanden verblijven waar ze geen onderwijs- en economische mogelijkheden hebben.”
Regionale destabilisatie:
Kosten voor de nabijgelegen regio’s
Regionale economische schade is doorgaans niet te verwaarlozen. Zo stelt het IMF (internationaal monetair fonds) in een document van M Newiak: “Een belangrijk gevolg van conflicten in Sub-Sahara Afrika, maar ook elders, is de ontheemding van bevolkingsgroepen. Dit brengt aanzienlijke economische, fiscale en sociale kosten met zich mee voor de regio die bij het conflict betrokken is, maar vaak ook voor de nabijgelegen regio’s waar de ontheemden verblijven.”
In twee van hun drie key messages schrijven Hannes Mueller en Julia Tobias in hun artikel van december 2016 voor het International Growth Centre ‘The cost of violence: Estimating the economic impact of conflict’ tevens: “De economische effecten van een burgeroorlog duren vaak lang na de conflictperiode voort en kunnen overslaan naar andere landen. Deze effecten omvatten schokken in werkgelegenheid en investeringen, grote uitstromen van vluchtelingen en verminderingen in gezondheids- en scholingsniveaus. Het verlichten van de humanitaire crisis en het voorkomen van verlies van menselijk kapitaal is belangrijk om negatieve economische gevolgen op de lange termijn te voorkomen.
Recreëren van vertrouwen
Na een conflict moeten het herstellen van het vertrouwen van investeerders en het recreëren van vertrouwen hoge prioriteiten zijn. Een van de belangrijkste manieren waarop conflicten economische schade kunnen veroorzaken, is door de verwachtingen van investeerders over politieke risico’s en de mogelijkheid van een toekomstige opleving van geweld te beïnvloeden. Inclusieve politieke instellingen kunnen economische regeneratie ondersteunen door het risico te voorkomen dat ongelijkheid tussen groepen verdere onrust aanwakkert.”
Wapenspreiding
Een tweede zaak die samengaat met regionale destabilisatie is wapenspreiding. Reeds in maart 1995 schreef Swadesh Rana hierover een research paper voor UNIDIR waarin hij toen stelde “Er is een constante wisseling van handen op de markt voor kleine wapens, aangezien het ene intra-statelijke conflict voorbij is en het andere op zoek gaat naar wapens. De verkoop van wapens levert geld op om transport, voedsel, onderdak en medische apparatuur te kopen voor degenen die de oorlog achter zich hebben gelaten. Gemakkelijke toegang tot wapens is een ontmoediging om te vertrouwen op andere dan gewelddadige middelen voor degenen die zich achtergesteld voelen en een verandering in de bestaande staatsstructuren willen.”
Internationale veiligheid:
Terrorisme
Op de website van de United Nations wordt er een sterke correlatie vermeld tussen geweld en terreur: “Conflicten blijven de belangrijkste oorzaak van terrorisme, met meer dan 99 procent van alle doden door terrorisme in landen die betrokken zijn bij een gewelddadig conflict of met een hoog niveau van politieke terreur. De meeste dodelijke aanslagen vinden plaats in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Sub-Sahara Afrika, waarbij Afghanistan, Irak, Nigeria, Somalië.
Internationale criminaliteit
Toename van internationale criminaliteit brengt verantwoordelijkheden mee voor de wetgevende machten. In het document van de wereldbank: ‘World Bank. 2020. Violence without Borders: The Internationalization of Crime and Conflict. Policy Research Report. Washington, DC: World Bank. doi:10.1596/978-1-4648-1452-5. License: Creative Commons Attribution CC BY 3.0 IGO’, stelt men: “De toenemende internationalisering van criminaliteit en conflicten wordt ook weerspiegeld in hun transnationale determinanten: … (4) ‘conflictbesmetting’ via stromen van tastbare middelen over grenzen heen (zoals wapens, strijders en geld) of stromen van immateriële middelen (zoals ideeën, inspiraties en grieven). Omdat politieke stabiliteit en rechtshandhaving steeds meer mondiale publieke goederen zijn, biedt dit een reden voor grotere internationale hulp aan landen die worden geconfronteerd met fiscale en technische beperkingen die hen ervan weerhouden stabiliteit en de rechtsstaat te bieden.”
Verstoring van handelsroutes
Daarnaast is er de internationale verstoring van handelsroutes, zoals geïllustreerd in het document van februari 2024 van UNCTAD: ‘Navigating Troubled Waters Impact To Global Trade Of Disruption Of Shipping Routes In The Red Sea, Black Sea And Panama Canal’. Ze stellen dat de aanvallen op de scheepvaart zoals in de Rode Zee een reactie van de industrie oplevert die uitmondt in een daling in transits. Dit weerspiegelt de reactie van veel scheepvaartmaatschappijen op de nieuwe veiligheidsdreiging. Velen hebben ervoor gekozen om schepen om te leiden naar alternatieve routes, met name rond Kaap de Goede Hoop. Verstoringen die de internationale scheepvaart zo treffen, kunnen de wereldwijde maritieme netwerken en de wereldhandelskaart veranderen.
De gevolgen voor de vrachttarieven verschilden per marktsegment, maar de sterkste stijgingen vonden plaats bij de containerscheepvaart, die consumenten- en industriële goederen vervoerde.
Economie kan helpen
Omgekeerd stelt de Wereldbank in haar artikel ‘Trading Away from Conflict: Using Trade to Increase Resilience in Fragile States’ dat economie kan helpen tegen intrastatelijk geweld. Twee highlights van het artikel stellen:
“Steeds meer armen leven in kwetsbare en door conflicten getroffen landen, en er is nieuw bewijs dat de handelspatronen van die landen hun situatie kunnen beïnvloeden.
Casestudies van Nigeria en de Palestijnse gebieden bieden bewijs dat wanneer handel zich vertaalt in hogere inkomens, mensen minder snel betrokken raken bij conflicten.”
Er is door hen echter ook deze opmerking: “Stijgende prijzen voor geëxporteerde olie en minerale grondstoffen vergroten het risico op conflicten tussen landen aanzienlijk, maar er is hoop op beleidsoplossingen.” Hopelijk geldt dat ook voor intra-statelijk geweld.