Auteur: Manu Steens
Voordat we deze vraag kunnen beantwoorden, moeten we een drietal zaken helder stellen, namelijk: lineaire gebeurtenissen, ingewikkelde gebeurtenissen en complexe gebeurtenissen.
Wat zijn lineaire gebeurtenissen ? Dit beschouwt men als gebeurtenissen die men kan aanpakken door het toepassen van routinematige taken. Bijvoorbeeld een boom omhakken met een bijl. Men moet eventueel wel nadenken naar waar de boom het beste kan vallen, want dat doet die niet steeds in de beste richting. Maar over het algemeen is dit een taak die geen speciale hogere studies vereist. Wat niet wegneemt dat achter zo’n taak geen grote verantwoordelijkheid kan schuil gaan.
Een andere zaak zijn ingewikkelde dingen. Dit zijn dingen die mits voldoende inspanning, zoals het verwerven van voldoende kennis, nog net behapbaar zijn en voorspelbaar, maar niet voor een leek. Bijvoorbeeld een vliegtuig bouwen. Je moet voldoende weten van aërodynamica, materialenleer, brandstoffen, sterkteleer, normen, vloeistofdynamica en tegenwoordig zelfs elektronica en computerwetenschappen, om een vliegtuig te ontwerpen. Maar het lukt ons, mits we samenwerken.
Als derde zijn er de complexe systemen. Dit zijn zaken die we absoluut niet kunnen voorspellen. Niet zozeer omdat we onze eigen acties niet kunnen kennen, maar vooral omdat we niet alle parameters in een complex systeem kunnen kennen, onder andere omdat ze nooit twee keer dezelfde zijn. Of omdat het er teveel zijn. Enkele voorbeelden zijn de natuur, de klimaatveranderingen, de maatschappij, …
Dan komen we tot de uitspraak “de geschiedenis herhaalt zich” of de voorspelling “de geschiedenis zal zich herhalen”. De vraag die ik stel is, of in het kader van de voorgaande drie definities, deze uitspraken ernstig te nemen zijn. De vraag is ook of als er soortgelijke macro-toestanden (zoals een politiek stelsel, oorlogen,…) optreden, deze uitspraak daar eigenlijk wel op van toepassing is. We leven immers in een wereld, die men kenmerkt als een aaneenschakeling van zeer veel complexe systemen.
Een gedachtenexperiment zou ons na een gebeurtenis waarvan herhaling voorspeld wordt moeten kunnen terugbrengen naar de situatie voordat deze optrad. De vraag daarbij dan is of we dan met de kennis van het verleden, de toekomst kunnen voorspellen. Volgens mij niet, omdat we niet alleen geen vat hebben op alle parameters, of zelfs alleen al maar de relevante, we kennen ze zelfs niet allemaal. We weten het dus gewoonweg niet.
De voorspelling “de geschiedenis zal zich herhalen” is dus onnuttig. In de natuur, in het klimaat, in crisismanagement. Dit neemt echter niet weg dat we een positieve invloed kunnen hebben op de gebeurtenissen. Het nemen van maatregelen heeft altijd al zin gehad. Ook voor het klimaat. Ook nu. Omdat we het verplicht zijn aan toekomstige generaties, om ons best te doen om hen een leefbare wereld te gunnen.